سفره هفت‏ سین رکن جذاب نوروز کاشمر

و با قرائت آیاتی چند از کلام الله به استقبال سال جدید می‏رویم. اولین دیده‏بوسی‏های سال نو و ابراز عاطفه والدین به فرزندان و فرزندان به والدین گرد این سفره اتفاق می‏افتد. بانوی خانه سعی دارد با نهایت دقت سفره‏آرایی خود را در معرض دید قرار دهد و در کسوت یک کدبانوی هنرمند سفره‏ای زیبا و شکیل را به نمایش بگذارد.

این سفره مرکز ظهور عواطف یک خانواده در اول سال است. عیدی دادن از شیرین‏ترین خاطرات ما در گرد این سفره در موسوم نوروز است. وقتی به دیدار بزرگان فامیل هم می‏رویم باز گرد سفره آنان می‏نشینیم و می‏خندیم و تبریک می‏گوییم و چاق سلامتی می‏کنیم و عیدی می‏گیریم و بهترین‏ها را برای سال پیش رو برای هم آرزو می‏کنیم. سفره هفت سین پر از نماد و سمبول و نشانه‏های ملی و مذهبی است. سفره مبارک هفت‏سین؛ از هفت گونه گیاه، دانه و خوردنی دلپذیر تشکیل شده است.

 آب و آیینه، شمع و چراغ، نقل و نبات، تنگ ماهی، انواع شیرینی خانگی و حتی میوه آذین این سفره است. قرآن جلوه‏ای معنوی به این سفره می‏دهد. عدد هفت از جمله اعداد مقدس نزد اقوام و مذاهب مختلف است. عدد هفت که جمع سه و چهار است، نزد ریاضیدانان به سبب شکل هندسی مثلث و مربع که اشکال همگن و کامل به شمار می‏آیند، نمایانگر کمال و به شکلی نمادین، به مفهوم کثرت و تکامل است. در قرآن کریم و نیز نزد مسلمانان ایرانی عدد هفت جدای از سایر عددها مورد توجه قرار دارد. مناسک حج هفت مرحله دارد و نخستین قاریان نیز هفت نفر بوده‏اند.

حرکت و تغییر شکل ماه در چهار هفته، وجود خوشه ستارگان یا خواهران هفتگانه و همچنین تکامل جنین در هفت ماهگی، رویش دندان کودک در هفت ماهگی، تغییر تکاملی نطفه به جوجه پس از سه هفته و... از مواردی است که در طبیعت مورد مشاهده و توجه قرار گرفته‏اند. سفره هفت‌سين‌ مشتمل‌ بر؛ يك ظرف كوچك سمنو، سكه، يك استكان سركه، چند دانه سير، چند دانه سنجد، قدري سماق و يك عدد سيب سرخ و علاوه بر آن سبزه‌ مي‌باشد. هفت سین، فلسفۀ یک زندگی خوب و سالم را به یک یک ایرانیان می­آموزد.

سنجد اولین سینی است که در سفره قرار می‏گیرد. سنجد را بر این باور بر سفره می­نهند تا هر کس با خویشتن عهد کند که در آغاز سال، هر کاری را سنجیده انجام دهد. قرار دادن سنجد بر سفره هفت سین، نشانۀ گرایش به عقل است و احترام به تفکر و ترویج خردمندی .نماد سنجیده اقدام کردن است. سنجد نماد فرزانگی و زایش میوه‌ای است که وقتی بارور می‌شود و بویش در فضا پراکنده می‌شو، پرورش دهنده قوای احساسی آدمی نیز هست. به همین دلیل برخی بر این باورند که سنجدی که سر سفره هفت سین گذاشته می‌شود، نماد عشق انسان‌ها به یکدیگر نیز است.

 سیب دومین سینی است که بر سفره جا می‏گیرد. نماد سلامتی است. سیب را اکسیر جوانی و میوۀ بهشتی نامیده­اند. معروف است که خوراک آدم و حوا، قبل از خوردن گندم و رانده شدن از بهشت سیب بوده است. در اولین روز سال جهت گام نهادن به مرحلۀ جدید عمر خویش روبه رو هستیم؛ بنابراین سیب هشداری است برای انسان تا به سلامت جسم خود بیندیشد و بهداشت بدن خود را به دست فراموشی نسپارد، که عقل سالم در بدن سالم است. رسم است که سیب را مادر یا پدربزرگ خانواده سر سفره بگذارند؛ به این دلیل که همیشه بزرگترهای یک خانواده نگران سلامتی اعضای خانواده شان هستند.

سومین سین که پس از سنجد و سیب بر سفره نهاده می­شود، سبزه است. سبزی، نشانۀ خوش اخلاقی، خرمی و شادابی است. سبزه نشانۀ طبیعت پرجوش و خروش است. رنگ سبز نیروی تعادل، رنگ پیشرفت است. سبز نشانۀ هماهنگی و اثر خوشایند بر دستگاه عصبی است. پس از سبزه، سمنو را به سفره می­آورند. سمنو شبیه کاچی است وشیرینی آن را از آب جوانۀ گندم که سفیدرنگ و شیرین است تأمین می­کنند.  سمنو علامت قدرت است. آدمی در کشاکش زندگی خود و مبارزه با طبیعت، می­بایست نیرومند و قوی باشد.

سمنو که آن را غذای مردآفرین، نیز گفته­اند، بدون آنکه هیچ شیرینی مضاعفی به آن افزوده شود، با جوانۀ گندم تهیه می­شود و غذایی بسیار مقوی و پر انرژی است. برای مقابله با قهر طبیعت و مقابله با سختی­ها، قدرت، الزام­آورترین مؤلفه­ای است که می­تواند ما را در برابر ناملایمات نگه­داری کند و این نماد خدایی، هدیه­ای است به بشر تا قدرت و صلابت خویش را فراموش نکند. سیر بعد از سمنو در سفره قرار می‏گیرد. سیر در ادب پارسی به معنای رأی، خشنود، کامل، کافی، تمام، پر و انباشته نیز به کار رفته است.

سیر نماد و نشانۀ مناعت طبع است؛ یعنی بایسته است که انسان همواره با قناعت بر جهان بنگرد. که انسان قانع از نفس کریمش، برتر از انسان قانع به دارندگی ثروت است. سیر استغناء و بی­نیازی از متاع دنیا را به یاد می­آورد و نماد بی­توجهی به مادیات جهان گذرا است تا انسان بدان دل نبندد و کرامت و شخصیت خود را  در معامله با آن به مقابله ننهد. سیر چشمی و چشم سیری از بزرگ­ترین صفات انسان برتر و یار محبوب و مقبول است که با این سین در هفت سین بیان می­شود. قناعت درونی که مناعت بیرونی را به همراه دارد، ثمره­اش علو طبع است. و بازتاب عملی آن تشخص و احترام انسان است.

سرکه، که بعد از سیر در سفره گذاشته می‏شود، نماد پذیرش ناملایمات، رضا و تسلیم است. سرکه، گویای تسلیم در برابر رخدادهای ناگوار زندگی است. سرکه در سفرۀ هفت سین بدین مفهوم است که خواه ناخواه هر آسایشی با رنجی همراه است و سختی لازمۀ حیات است و مجموعۀ تضادها و تناقض­ها و دوگانگی­های حیات بشر، زندگی را از یکنواختی خارج می­کند. پس سرکه را سر سفره می­نهیم تا رضا و تسلیم را سرلوحۀ امور خود قرار دهیم و در این پیوند هفت­گانه، عقل و صبر و پیکار و تسلیم و رضا و تلاش را با خود همراه سازیم.سماق، با سرکه همراه است.

سماق نماد صبر و بردباری و تحمل دیگران است. سماق بر سر سفره نهادن، دعوت انسان در آغاز سال به پایداری و مقاومت در راه دست­یابی به اهداف پاک و انسانی خویشتن است. سكه نیز نمادى از امشاسپند شهریور (نگهبان فلزات) است و به نیت بركت و درآمد زیاد در سفره قرار می‏گیرد. سفره هفت‏سین عرصه جلوه‏گری هنر کدبانوان کاشمر برای عرضه انواع شيريني‌‏های خانگي و تنقلات منطقه و خشکبار و نان‏هاست.‌ شيريني‌هايي از قبيل؛ باقلوا، نان‌ بادامي،  نان‌ نخودي، نان برنجی،  نان‌ نارگيلي‌ و غرابيه است.

آجيل‌ از خوراكي‌‌هايي مورد علاقه کاشمری‏ها در‌ نوروز است که به دو طریق تهیه می‏گردد، برخی به بازار مراجعه و آجیل را تهیه می‏کنند ولی بسیاری خود با توجه به محصولات منطقه اقدام به تهیه آجیل می‏کنند، این آجیل حسب ذوق و سلیقه و توان اقتصادی خانوارها ترکیب‏های مختلفی دارد. در روستاها‌ مقداري‌ كشمش‌، نخود‌چي‌ و انجير‌ و خرما، زنجيفل، كيشته، قطاب، كلوچه‌ باري،  انواع‌ تخمه‌ و امثال آنها‌ در كاسه‌ و بشقاب‌هاي متعدد در سفره هفت‏سین دیده می‏شود. در برخی موارد به خصوص در روستاها شاهد قرار گرفتن انواع نان‏های محلی و کلوچه و نان‌ روغني‌، قطاب‌ و تك‌تكي در حاشیه سفره هفت‏سین هستیم.

برخی با سلیقه خاصی دو سفره را مهیا می‏کنند، سفره‏ای کوچک در گوشه اتاق مشتمل بر هفت‏سین و سفره‏ای ویژه  تنقلات و شیرینی خانگی  و آجیل و خشکبار و میوه در گوشه دیگر قرار می‏گیرد. سفره دوم را سفره نوروزی می‏خوانند. دید و بازدیدهای ایام نوروز در کاشمر بیشتر در پیرامون سفره نوروزی انجام می‏شود. برخی هفت‏سین را در یک سینی یا مُجمعه قرار داده، آن را در میانه سفرره قرار می‏دهند. قدیمی‏ترها حواشی جالبی برای این سفرره متصور بودند. برخی باور داشتند اگر بر روی آیینه تخم مرغی را قرار دهند، در لحظه سال تحویل شاهد چرخش تخم مرغ خواهند بود.

برخی کاسه آبی را در سفره قرار می‏دهند و در آن چند ساقه سبزه می‏ریزند تا خانه و زندگی‏شان در آغاز سال نو توأم با شادی و شادمانی باشد. باور بر آن است که آب در سر سفره نوروزی نشان روشنایی است و سبزه نماد خرمی و شادمانی است. گاهی شمعی هم روشن می‏شود، باور بر آن است که شمع علامت طول عمر است. وجود ماهی ماهي قرمز هم نماد رزق حلال است و این همه برای آن است که اهل خانه عمری با عزت و رزقی حلال داشته باشند. همانطور که در صدر مطلب بیان شد، قرائت قران یکی از ارکان لحظه سال تحویل است.

این رکن رکین سفره نوروزی به قرائت دعای سال تحویل ختم می‏شود. از حواشی زیبای این سفره تهیه انواع تخم‏مرغ‏های رنگی است. آذین و نقوش این تخم‏مرغ‏های آب‏پز زیبایی خاصی به هر سفره می‏دهد. این تخم‏مرغ‏های شکیل و زیبا، روایت­گر زایش و تولید است و اشاره به دنیای تازه و زمان نو دارد. در هر حال سفره هفت سین نماد یک زندگی کامل است. پاسداشت آن در ذات اهالی کاشمر است. کاش دفتر نمایندگی میراث فرهنگی و سایر مراکز فعال در عرصه مسایل فرهنگی اقدام به مستندنگاری این سفره در نقاط کوهستانی و کویری کاشمر می‏کردند.