بوم‏گردی‏ ها موتور محرک صنعت گردشگری کاشمر

یقین برخی از این اقامتگاه ‏ها در حوزه تبلیغات به معرفی مجموعه خودشان پرداخته ‏اند.  و یقین حواس همه ما هست که فرد یا افراد مسئول در هر اقامتگاه بوم‏گردی دغدغه تولید ثروت دارند.

اینان با همت خود و یا اخذ وام یک سرا و مجموعه ‏ای را به امید کسب درآمد مطلوب، ساماندهی کرده ‏اند. خدا به اینان خیر و برکت عطاء بکند. بعضی از ایشان دغدغه انواع جاذبه‏ ها برای جذب مشتری دارند. برخی توجه خاصی به آیین‏ های سنتی دارند. آیین‏ های مدنظر ایشان در حوزه موسیقی و چیدمان محل و عرضه بعض غذاهای سنتی و ترجیحاً آش و انواع دمنوش معنا می ‏شود. سعی دارند یک فضای سنتی را در معرض دید مشتری قرار بدهند. سال‏های کرونایی بر کار اینان تاثیر منفی داشته است.طبیعتاً بر آنند که بار دیگر خوش بدرخشند.

نظری کوتاه بر مفاهیم و اصول بوم‏گردی

بعد از جنگ جهانی دوم در سال 1960 پدیده اکوتوریسم مطرح شد. در سال 1980 هكتور سبالوس - لازكورين جزو اولین کسانی بود که برای این واژه تعریف مشخصی ارائه داد. در سال 1991 انجمن جهانی اکوتوریسم یک سند جامع و کامل در خصوص اکوتوریسم تدوین کرد. واژه اکوتوریسم از دو بخش  «اکو» یا «Eco» و «توریسم» یا «Tourism» تشکیل می‏ شود. «اکو» برگرفته از زبان یونانی و به معنی آمیزه‌‏ای از مفاهیم محیط‌زیست و زیستگاه است و توریسم هم معنای گردشگری می‏دهد.

اکوتوریسم در ایران به اشتباه طبیعت‌گردی معنا می‌شد. کلمه بوم را معادل اکو قرار داده‏اند و به اکوتوریسم، بوم‏گردی هم می‏گویند. بوم‏گردی سفر مسئولانه‏ای است که بیش از هر چیز به طبیعت و حفظ آن توجه دارد. بوم‏گرد یا اکوتوریست، گردشگری است که به بازدید از یک منطقه و جاذبه‏ های آن می ‏رود و از امکاناتش استفاده می‏کند، اما کمترین اثر منفی را بر ساختار محیط می ‏گذارد. بوم‏گردی پیش از هر چیز یک نوع نگرش خاص و آینده ‏نگرانه و اخلاقی، فرهنگی و انسانی به مقوله گردشگری است.

بنابر آخرین تعریف ارائه شده توسط جامعه بین المللی اکوتوریسم،  بوم‏گردی یا اکوتوریسم؛ سفری است مسئولانه به جاذبه ‏های طبیعی برای لذت بردن، ادراک و قدر طبیعت را دانستن و همراهی کردن با ویژگی‏های فرهنگی متعلق به گذشته و حال حاضر، به طوری که حافظ زیست‏بوم بوده، سبب پایداری کیفیت زندگی مردم منطقه شده، شامل آموزش بوده و در آن گردشگر در فعالیت‏های سودآور اجتماعی و اقتصادی مردم محلی مشارکت داشته باشد. یقین این مفاهیم و تعاریف در اقامتگاه ‏های بوم‏گردی دیارمان لحاظ شده و می‏ شود.

در بوم‏گردی کلمه آموزش بسیار مورد تاکید قرار داشته، هم شامل مسافران و هم شامل مردم محلی می‏شود. چهار اصل سفر مسئولانه، حفظ محیط زیست، گردش در مناطق طبیعی و بهبود زندگی مردم محلی در بوم‌گردی، به تبعیت از تعاریف مذکور، از اصول بوم‌گردی هستند. به تمامی کسانی که در طبیعت‌گردی این کُدها را رعایت کنند، صفت بوم‌گرد اطلاق می‌شود. بوم‌گردی در دنیا به صنعت تبدیل شده و منبع درآمد مطلوبی محسوب می‌شود. گردشگری سومین صنعت پر درآمد دنیاست.

معروف است که می‏گویند؛ «در اکوتوریسم تنها ردپایتان در طبیعت باقی می‏ماند و به جز خاطره ‏ها چیزی از سفرتان به طبیعت با خود به خانه برنمی‏گردانید». این نوع نگاه به بوم‏گردی و در کنار آن تاکید بر حفظ منابع طبیعی، مقوله آموزش و به حداقل رساندن آسیب‏های وارده به طبیعت در طول سفر، اهمیت احترام گذاشتن به طبیعت را آشکار کرده و مانع آسیب رساندن به آن می‏شود. طبیعت‌دوستی ویژگی مهم بوم‌گردی است. آیا در کاشمر پدیده اقامتگاه بوم‌گردی به دلیل مطابق بودن با توسعه پایدار سبب حفظ محیط زیست شده است؟

بومگردی‏ها در حسرت نقشه راه گردشگری کاشمر

هر از گاه شاهد افتتاح یک اقامتگاه جدید در دیارمان هستیم. شنیده ‏ها حاکی از آن است که در بسیاری از آبادی‏ها میل به تبدیل یک سرا یا باغسرا و عمارت قدیمی به بوم‏گردی وجود دارد. این اتفاق از نظر اشتغالزایی و تلاش برای ارائه خدمات به مشتری ستودنی است. چه بسا این اقامتگاه ‏ها بتوانند خلاء نبود هتل و مسافرخانه مطلوب را در کاشمر تا حدی پُر بکنند. یادمان باشد که برخی مدعی هستند سالانه سه و نیم میلیون گردشگر به کاشمر سفر می‏کند.

یقین این آمار اشتباه است ولی بر فرض صحت، میزان ماندگاری این گردشگران در کاشمر به چه میزان است؟ اگر بوم‏گردی‏ها به این گردشگران فرضی معرفی شوند چه بسا میزان ماندگاری آنان در منطقه بیشتر بشود. شاید این مجموعه‏ها بتوانند برای این گردشگران جاذبه‏ های جدید در حوزه گردشگری غذا، طبیعت‏گردی، ورزش، گردشگری علمی، خرید، هنر، انواع جشنواره‏های مربوط به سوغات و صنایع دستی و آیتم‏ های مختلف گردشگری فراهم کنند. لازمه این همه داشتن نقشه راه در حوزه گردشگری است.

لازم است کارکرد هر بوم‏گردی در صنعت گردشگری کاشمر مشخص شود. توجه به اقامتگاه‏های بوم‌گردی در صورتی که توجه به استانداردها و مفاهیم مربوط به موضوع بوم‌گردی مد نظر باشد، امری ستودنی است و باید به فال نیک گرفته شود. در غیر این صورت این فرصت موثر در امر توجه به توانمندی‏های گردشگری در هر روستا و آبادی بدل به یک تهدید در حوزه محیط زیست و مسایل اجتماعی خواهد شد. امید بررسی کارکرد و عملکرد هر اقامتگاه در دستور کار نهادهای نظارتی باشد.

تشویق و تذکر برای ارتقای کمی و کیفی وضعیت این اقامتگاه‏ها ضرورتی انکارناپذیر است. تبدیل یک بوم‏گردی به یک پاتوق برای قلیان و خوردن فست‏فود و نوشیدن نسکافه، جالب نیست. خدا را شُکر شاهد پاتوق شدن بوم‏گردی‏ های دیارمان نیستیم. البته تبدیل یک بوم‏گردی به یک پاتوق فرهنگی و یا اجتماعی امری ارزنده است. به همین خاطر پیشنهاد برگزاری انواع جشنواره‏ ها مطرح شد. مثلا یک بوم‏گردی می ‏تواند بانی جشنواره انواع نان و کلوچه محلی باشد. دیگری به دنبال جشنواره شربت و شیرینی محلی باشد.

چند ویژگی‏ یک بوم‏گردی مناسب

اقامتگاه بوم‏گردی برای پذیرایی از بوم‏گردان و البته سایر مسافران علاقه‏ مند به حفظ ویژگی‏های محیط ساخته می‏شود. در این اقامتگاه ‏ها سعی می‏شود تا کمترین آسیب به محیط وارد آید و مهمان نیز تا حدودی با فرهنگ جامعه میزبان آشنا شود. این اقامتگاه‏ها معمولاً توسط افراد محلی اداره می‏شوند تا در انتقال ویژگی‏های اجتماعی و فرهنگی موفق‏تر عمل کنند. تزیینات و ساختار اقامتگاه ‏های بوم گردی تداعی‏کننده ویژگی‏های همان منطقه هستند و حتی غذاهای سِرو شده در آن نیز از میان خوراک‏های محلی انتخاب می ‏شوند.

توسعه پایدار گردشگری، احیای ارزش‏های سنتی و بومی، کمک به اقتصاد جامعه محلی و حفظ محیط زیست از فرصت‏هایی هستند که اقامتگاه‏ های بوم‏گردی در اختیار جوامع می‏گذارند. این یک راه خوب برای به راه انداختن یک کسب و کار کوچک خانوادگی به ‏شمار می ‏آید. اقامتگاه‏های بوم‏گردی صرفاً جایی برای اقامت نیستند. همین موجب تمایز آنها از هتل و مهمانسرا و مسافرخانه می‏شود. این اقامتگاه‏ ها خود می‏توانند به عنوان جاذبه، گردشگران را به سوی خود بکشانند.

آگاهی فرهنگی و محیط زیستی از تاثیرات مسلم بوم‏گردی محسوب می‏ شود. این مهم را باید؛ تجربه‌ای مثبت برای گردشگران و اهالی پیرامون اقامتگاه دانست. بوم‏گردی با تکیه بر استفاده از اقامتگاه دارای مزایای مالی برای مدیران آن محل از یک سو و محل قرار داشتن اقامتگاه می‏شود. تبادل مالی حاصل به ‏طور مستقیم و حتی غیر مستقیم منتج به توانمند‌سازی اهالی اطراف اقامتگاه می شود. خرید از محصولات باکیفیت و اصیل محلی توسط بوم‏گردان موجب حمایت از مردم بومی خواهد شد.

چگونه می‌توان فهمید حضور در یک زیست بوم برای محیط زیست خوب است؟ رعایت اصول بوم‏گردی مهم است. سفر بوم‏گرد باید مسئولانه و از سر آگاهی باشد. فعالیت بوم‏گرد باید در راستای کمک به طبیعت و مردم بومی باشد. باید هدف بوم‏گرد تداوم سلامتی محیط زیست بومی باشد. رفاه مردم محلی باید مدنظر بوم‏گرد باشد. بوم‏گردان بایسته است به نیت کسب تجربه‌ای باکیفیت از گردشگری، بوم‏گردی را تجربه کنند. یقین اصول بومگردی مُو به مُو در کاشمر رعایت می ‏شود.

کاهش هزینه اقامت، کمک به اقتصاد محلی، آشنایی با خرده فرهنگ‏ های میزبان، فرصت چشیدن طعم ناب غذاهای محلی، کمک به محیط زیست و کاهش آسیب به آن، اقامت در فضایی محلی و آشنایی با آن و اقامت در فضایی جمعی و فرصت تبادل اطلاعات و تجربیات از جمله دلایل اصلی برای حضور در یک اقامتگاه هستند. بوم‏گرد برای پر کردن اوقات فراغتش و کسب لذت از محیط زیست به سفر می‏ پردازد. اقامتگاه بوم‏گردی به عنوان نماینده‏ای از ویژگی ‏های منطقه باید مطابق معماری سنتی طراحی شده باشند.

یکی از بهترین کسانی که می‏ توانند فرهنگ مقصد را به بوم‏گرد ارائه کند، میزبانان اقامتگاه هستند. اینان شایسته است با لباس محلی پاسخگوی سوالات بوم‏گردان باشند. طیف این سوالات بسیار گسترده است و مسایلی از حوزه فرهنگ تا معماری، از غذا تا حیات وحش، از بازارهای محلی تا آداب و رسوم را در بر می‏ گیرد. میزبانان باید به تکریم و تامین خوراکی‏ ها و نوشیدنی ‏های محلی برای بوم‏گردان اهتمام بورزند. هر اقامتگاه خواسته یا ناخواسته مطبخی مملو از خوشمزه ‏ها دارد.

بخش خوشمزه‏ های هر اقامتگاه چیزی است که بسیاری را راهی این اماکن می‏کند. در طول اقامت در این اقامتگاه ‏ها، خبری از غذاهای روتین رستوران‏ها نیست. در اینجا آشپزهای محلی برای بوم ‏گردان نان محلی می‏پزند و غذای محلی برایشان آماده می ‏کنند. بوم ‏گرد فرصت دارد تا مانند مردم بومی صبحانه و ناهار و شام بخورد، از نوشیدنی‏ های سنتی لذت ببرید و حتی با میان وعده‏ ها و بعضاً دمنوش ‏های دارویی آشنا شود. بوم‏گردان شیفته آشنایی با مواد غذایی اهالی بومی هستند.

یکی از کارهایی که باید در اقامتگاه‏های بوم‏گردی به عنوان بدیهی‏ترین اصل حفاظت از محیط زیست به آن توجه شود، مدیریت پسماند است. جداسازی زباله‏های قابل بازیافت و زباله های خشک و تَر از ویژگی‏های یک اقامتگاه مسئول در برابر محیط به‏شمار می‏رود. توجه به لوله کشی‏ها و شیرها، استفاده از سیستم‏های تصفیه مجدد آب و نظایر آن از کارهایی هستند که باید در این نوع اقامتگاه‏ها به صورت جدی به آنها توجه شود.  استفاده از پنل‏های خورشیدی توصیه می‏شود. دقت در چیدمان اقامتگاه و بخش‏های مختلف آن بسیار مهم است.

بوم‏گرد باید دچار حظ بصری بشود. از کوچکترین چیزها در اتافق‏ها و حیاط گرفته تا تزیینات مورد استفاده بر در و دیوارها و حتی وسایل پذیرایی باید نشانی از سنت و فرهنگ بومی داشته باشند. ایجاد حس حضور در فضایی محلی و بومی و حتی قدیمی ضروری است. نشان دادن آداب و رسوم محلی و بخش‏های از فرهنگ عامه توصیه می‏شود. موسیقی محلی، بازی‏های سنتی، کار نواها، باورهای اهالی در حوزه‏های مختلف، آیین‏های سور و سوگ همیشه مورد استقبال بوم‏گردان بوده و هست.

چند پیشنهاد برای بوم‏گردی‏های کاشمر

واحدهای بوم‏گردی از دهه هشتاد به تدریج در ایران به‏وجود آمدند. مناطق گردشگرپذیر به صورت خودجوش واحدهایی را ایجاد کردند که نشانه‏هایی از جوامع محلی داشت و حال و هوای سنتی را برای مردم تداعی می‏کرد. این واحدها مانند امروز شناسنامه نداشتند و آن چنان نظارتی روی آنها نبود. با توجه به استقبال گردشگران، ضوابط تشکیل این واحدها توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور تدوین و کسب و کارهای کوچکی در این زمینه شکل گرفت.

 حالا اقامتگاه‏های بوم‏گردی در بیشتر نقاط ایران اعم از شهر و روستا، فعالیت می‏کنند. روستاها و مناطق نمونه گردشگری، کویرها و مناطق جنگلی و همه روستاهای کشور که دارای انواع جاذبه‏های تاریخی و فرهنگی هستند، مکا‏ن‏های مناسبی برای احداث اقامتگاه به‏شمار می‏روند. در کاشمر نیمه دوم دهه نود را باید نیمه توجه به این مهم دانست. اولین اقامتگاه در ریوش راه‏اندازی شد. آن زمان این شهر مرکز بخش کوهسرخ شهرستان کاشمر بود و اینک خود مرکز استان شده است.

در این زمینه فعالیت‏های در روستاهای مختلف بخش مرکزی و فرح‏دشت کاشمر در جریان است. شنیده‏ها حاکی از افزوده شدن تعدادی دیگری به این مجموعه است. یقین این بضاعت در رونق گرفتن صنعت گردشگری و توجه به میراث فرهنگی در کاشمر موثر است.  در روی کاغذ، این همه فرصتی برای بالندگی آبادی‏ها و جاهای دارای اقامتگاه بوم‏گردی است. باید این فرصت را پاس داشت. اقامتگاه‏های بوم‏گردی در سطح کشور به سه درجه؛ یک، دو  سه دسته‏بندی می‌شوند.

مبنای درجه بندی آنها، بر اساس امتیاز های کسب شده در ارزیابی توسط کارشناسان می‏باشد. امید این کارشناسان در کاشمر نیز در اسرع وقت اقامتگاه‏های دارای مجوز را درجه بندی نمایند. در باره این اقامتگاه‏ها می‏توان مطالب و موارد متعددی را مورد توجه قرار داد. همراهی ساکنان هر روستا و آبادی با مقوله بوم‏گردی یک ضرورت است. اگر اهالی وجود بوم‏گردی را بپذیرند، شاهد ارائه انواع سوغات آن روستا و آبادی به گردشگران خواهیم بود. این مقوله به تنهایی باعث رونق اقتصادی روستاست.

شایسته است مسئولان بوم‏گردی‏ها سلسله نشست‏های با اهالی و اعضای شورای اسلامی روستا و دهیاری داشته باشند. مسیرهای منتهی به این اقامتگاه‏ها بعضاً فاقد تابلوهای راهنمایی بود. هر اقامتگاه باید نسبت به معرفی روستا و جای استقرار اقامتگاه فعال باشد. از فلسفه نام‏گذاری اقامتگاه تا وجه تسمیه روستا و آبادی باید در حوزه معرفی روستا مد نظر مدیریت بوم‏گردی باشد. بایسته است هر اقامتگاه، اطلاعاتی در باره معماری بوم‏گردی، آداب و رسوم و محیط زیست و مسایلی از این قبیل به‏طور کتبی به بوم‏گردان ارائه شود. هنوز عوامل اقامتگاه‏های دیارمان توجه چندانی به استفاده از لباس محلی ندارند.

کاش شورای اسلامی و دهیاری هر روستای دارای بوم‏گردی به این موضوع به عنوان عاملی موثر در اشتغالزایی توجه بیشتری می‏کردند و پیگیر دغدغه‏های هر اقامتگاه بودند. و کاش تعداد بوم‏گردی‏ها در همین حد بماند و رقابتی میان آنان برای ارتقای خدمات ایجاد شود و در یک کلام بوم و طبیعت مورد توجه قرار بگیرد. گاهی زود دیر می‏شود، نشود روزی که این موارد باعث برهم خوردن محیط زیست روستا و حتی تاثیرات نامطلوب فرهنگی و اجتماعی بشوند. البته در کاشمر این موارد بعید است.